ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2020)

Κύκλος διαδικτυακών επιμορφωτικών εισηγήσεων και συζητήσεων με μαθητές/-τριες του 1ου Πρότυπου Γενικού Λυκείου Αθήνας-Γεννάδειου, στο πλαίσιο της σχολικής επετειακής δράσης, «200 Χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση», σχολικού έτους 2020-21.

29/11/20 Γιάννης  Ξούριας, "Τα δικαιώματα της καρδιάς, τα δικαιώματα του πολίτη: Ελληνικά ρομάντζα και πολιτική ευδαιμονία στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης" 

6/12/20 Τάσος Χατζηαναστασίου, "Πολεμώντας το 21"

12/12/20 Αλέξης Πολίτης, "Λογοτεχνία και Επανάσταση του 1821"

Ο Γιάννης Ξούριας γεννήθηκε το 1971. Σπούδασε Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές. Είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται κυρίως στη νεοελληνική λογοτεχνία του 18ου και 19ου αιώνα, στην ποιητική θεωρία της εποχής του νεοελληνικού διαφωτισμού, στη βιβλιογραφία και την εκδοτική. Τελευταίο βιβλίο του: Ανεβαίνοντας τον Ελικώνα. Για την ποίηση του γένους την εποχή του νεοελληνικού Διαφωτισμού, Αθήνα, Gutenberg, 2018.

O Τάσος Χατζηαναστασίου γεννήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου το 1965. Είναι Διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας και έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Παλέρμου και Κύπρου. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται βιβλία ιστορικά και παιδαγωγικά καθώς και ένα μυθιστόρημα. Επίσης, δεκάδες επιστημονικές δημοσιεύσεις κυρίως ιστορικές με κύρια ενδιαφέροντα την Ιστορία της Κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη, το Κυπριακό και τα Βαλκάνια αλλά και παιδαγωγικές, πάνω στο περιεχόμενο και τη διδακτική των φιλολογικών μαθημάτων. Το προσεχές διάστημα θα κυκλοφορήσει το καινούριο του βιβλίο με τη συνεργασία της Μαρίας Κασιμάτη: «Πολεμώντας το ’21: Οι σημαντικότερες συγκρούσεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας στη στεριά και τη θάλασσα μέσα από τις πηγές». Το δε βιβλίο που συνέγραψε με τον Δημήτρη Πασχαλίδη, Τα γεγονότα της Δράμας, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 1941 (Δράμα 2003 και 2016), βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 2004 ενώ το 2017 ανακηρύχτηκε επίτιμος Δημότης Δράμας για την επιστημονική του προσφορά ως Ιστορικός. Ζει και εργάζεται ως Φιλόλογος σε Λύκεια του Ναυπλίου. Είναι Οργανωτικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων. Είναι παντρεμένος με τη Βιολόγο Ελευθερία Ράλλη και έχει τρία παιδιά.

O Αλέξης Πολίτης, ανιψιός του καθηγητή και ακαδημαϊκού Λίνου Πολίτη και εγγονός του Νικόλαου Γ. Πολίτη που θεωρείται «πατέρας» της ελληνικής λαογραφίας, γεννήθηκε το 1945 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και υπήρξε φοιτητής του Κ.Θ. Δημαρά στη Σορβόννη. Από το 1976 έως το 1989 εργάστηκε στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και από το 1989 έως το 2012 στο τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 2018 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής  για το έργο του: Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830-1880. Ποίηση, Πεζογραφία, Θέατρο, Πνευματική Κίνηση, Αναγνώστες (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Το ίδιο έτος τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο του ηλεκτρονικού  περιοδικού Ο Αναγνώστης για το σύνολο του μέχρι τότε έργου.

Περίληψη εισήγησης κ. Γιάννη Ξούρια "Τα δικαιώματα της καρδιάς, τα δικαιώματα του πολίτη: Ελληνικά ρομάντζα και πολιτική ευδαιμονία στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης" 

 Στη διαδικτυακή συνάντηση με τον κ. Γιάννη Ξούρια είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τις πνευματικές συνθήκες που προετοίμασαν την Επανάσταση του 1821. Η εισήγηση του ομιλητή  περιλάμβανε δύο μέρη: στο πρώτο έγινε αναλυτική παρουσίαση του γενικότερου λογοτεχνικού πλαισίου μέσα στο οποίο  κυοφορήθηκαν και μεταδόθηκαν αξίες και ιδεώδη που  έθρεψαν το επαναστατικό όραμα της εποχής, ενώ στο δεύτερο μέρος έγινε ειδικότερη αναφορά σε λογοτεχνικά έργα που ενσωματώνουν τις πολιτικές αντιλήψεις που υποστηρίζουν και τα επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα του 19ου αιώνα.

Έτσι, λοιπόν , στο πρώτο μέρος, έγινε λόγος για τη μόδα της αισθηματικής αφήγησης –ρομάντζου– που χαρακτηρίζει τον 18ο αιώνα. Άνθρωποι από όλες τις χώρες της Ευρώπης διαβάζουν ρομάντζα. Βέβαια το ρομάντζο δεν πρωτοεμφανίστηκε τον 18ο αιώνα, υπήρξε και πρωτύτερα• Στο μεσαίωνα τα ρομάντζα συνιστούν ουτοπικές ιστορίες, παραμύθια, αφηγήσεις με κυρίαρχο το φανταστικό στοιχείο (για παράδειγμα ο «Ερωτόκριτος» του Κορνάρου), ενώ οι αισθηματικές ιστορίες του 18ου αιώνα είναι πιο αληθοφανείς, πιο «ρεαλιστικές» με την έννοια ότι μοιάζουν με τον κόσμο του αναγνώστη (ως προς το χώρο, το χρόνο, τους ήρωες).  Μάλιστα, σε αυτόν τον τρόπο γραφής διαφαίνονται προρομαντικά στοιχεία, τα οποία εμφανίζονται αργότερα, τον 19ο αιώνα, με το κίνημα του Ρομαντισμού.

 Τα ρομάντζα στον ελλαδικό χώρο είτε διαβάζονται στα γαλλικά είτε μεταφράζονται από τα γαλλικά στα ελληνικά ή δημιουργούνται νέα. Στην Ελλάδα αυτή τη μόδα την  έφερε ο Ρήγας, όταν το 1790 εκδίδει μεταφρασμένο από τον ίδιο το Σχολείον των ντελικάτων εραστών, μια συλλογή έξι ερωτικών διηγημάτων από τα γαλλικά.  Η έρευνα έχει δείξει ότι  ο Ρήγας επιλέγει τα διηγήματα αυτά από το πολύτομο έργο του Rétif de la Bretonne (1734-1806), που θεωρήθηκε ως ο μεγαλύτερος συγγραφέας του καιρού του στη Γαλλία, και ο οποίος έγραψε όχι μόνο μυθιστορήματα και διηγήματα αλλά και έργα φιλοσοφικά, βιογραφικά ή αυτοβιογραφικά, και θεατρ.

Το ρομάντζο υπήρξε ανάγνωσμα των αστών (αντίθετα, στην ύπαιθρο οι άνθρωποι διαβάζουν –ή καλύτερα ακούνε, αφού οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, – βίους αγίων, ανατολίτικα διηγήματα, επιστολές Αποστόλων). Και  στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι αστοί που ήρθαν σε επαφή με το νέο είδος συγγραφής ήταν οι Φαναριώτες. Με το όνομα αυτό αναφερόμαστε σε ελληνόφωνες και ελληνορθόδοξες οικογένειες που κατοικούσαν στη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, εκεί όπου βρίσκεται και σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Οι Φαναριώτες ήταν πολύ ευκατάστατοι και μορφωμένοι, μιλούσαν ξένες γλώσσες και αποδείχτηκαν πολύτιμοι  στην οθωμανική διοίκηση και στις εξωτερικές σχέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, για αυτό και κατέλαβαν υψηλά αξιώματα (πολύ γνωστές περιπτώσεις είναι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων και ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος). Το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι ήρθαν σε επαφή με αυτό το νέο είδος συγγραφής είναι σημαντικό . Η λογοτεχνία είναι ένα μέσο διάδοσης ιδεών και στις ιστορίες των ρομάντζων μπορούσε κανείς να διαβάσει αλήθειες για την κοινωνική οργάνωση, αγώνες για το δίκαιο και πολιτικές αλληγορίες. Και σιγά σιγά αρχίζει να μην φαίνεται φυσικό στους Έλληνες το γεγονός ότι είναι υπό οθωμανική κυριαρχία.

Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης του, ο κ. Ξούριας αρχικά αναφέρθηκε στο πρώτο διήγημα του Σχολείου των ντελικάτων εραστών του Ρήγα. «Ο νέος εξωμερίτης» είναι η ιστορία του Ζιακό Βοζιάν, ενός φτωχού επαρχιώτη που ερωτεύεται μια συνομήλική του υψηλής κοινωνικής τάξης, την Παριζιάνα Ελένη του Ροβέρ. Δύο ηλικιωμένες κυρίες, για τις οποίες δούλεψε ο Ζιακό,  εκτίμησαν την  εργατικότητα και τον καλό του χαρακτήρα τόσο, ώστε τον όρισαν κληρονόμο της περιουσίας τους. Μετά τον θάνατο των δύο γυναικών, ο Ζιακό γίνεται πλούσιος και αποφασίζει να ζητήσει σε γάμο την Ελένη. Οι δύο νέοι τελικά παντρεύονται ξεπερνώντας τις κοινωνικές προκαταλήψεις για την ταξική διαφορά των δύο ερωτευμένων. Σε αυτή την ιστορία, η γιαγιά της Ελένης με τις απόψεις που εκφράζει, αντιπροσωπεύει το παλαιό καθεστώς, όπου σημασία έχει η καταγωγή. Αντιθέτως, οι γονείς της αντιπροσωπεύουν  μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ παλαιού και νέου καθεστώτος: συνειδητοποιούν ότι πρέπει να προσαρμοστούν σε ό,τι αλλάζει, στο νέο καθεστώς, όπου αξία έχει η κοινωνική κινητικότητα, ο πλούτος και μεγαλύτερος βαθμός ελευθερίας.  Ο γάμος της Ελένης και του Ζιακού, δεν είναι παρά η ειρηνική άλωση του παλαιού καθεστώτος, όπως χαρακτηριστικά σχολίασε ο κ. Ξούριας. Ο Ζιακό εκπροσωπεί τα ιδανικά των αστών: εργατικότητα, μόρφωση, χρηστά ήθη, προτεραιότητα του χρήματος. Στο πρόσωπο του Ζιακό, η κοινωνική κινητικότητα επιβραβεύει την ατομική αρετή. Οι συντηρητικοί (εδώ η γιαγιά της Ελένης) δεν μπορούν να ανακόψουν την πορεία προς την ισότητα και την ελευθερία.

Στη συνέχεια, ο ομιλητής παρουσίασε στην ομάδα μας το βιβλίο Έρωτος αποτελέσματα, που τυπώθηκε στη Βιέννη, δύο χρόνια μετά την έκδοση του Σχολείου των ντελικάτων εραστών, το 1792 δηλαδή, χωρίς όνομα συγγραφέα. Η έρευνα σήμερα πάντως αναγνωρίζει ως συγγραφέα του βιβλίου τον Ιωάννη Καρατζά τον Κύπριο (ίσως σε συνεργασία με τον Αθανάσιο Ψαλλίδα). Το Έρωτος αποτελέσματα αποτελείται από τρεις αισθηματικές ιστορίες, με  κύριο θέμα τους τον έρωτα φυσικά, αλλά με αρκετές φιλοσοφικές νεωτεριστικές ιδέες επηρεασμένες από το κίνημα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Και με τις πρωτότυπες αυτές ιστορίες, όπως παρατήρησε ο κ. Ξούριας, εγκαινιάζεται το σύγχρονο νεοελληνικό διήγημα.

Έν είδει παρένθεσης, αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι ο ομιλητής έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνοπτική αναφορά στους όρους «προνεωτερικότητα», «νεωτερικότητα» και «μετανεωτερικότητα». Για τις ανάγκες του συνοπτικού αυτού κειμένου, θα περιοριστούμε να αναφέρουμε πως ο όρος «νεωτερικότητα» που μας ενδιαφέρει σε σχέση με τα κείμενα που παρουσιάστηκαν στη διαδικτυακή συνάντησή μας, μεταξύ άλλων, αφορούσε και τις ακόλουθες κυρίαρχες αντιλήψεις: ότι ο άνθρωπος είναι το υποκείμενο της Ιστορίας, τη διαμορφώνει –σε αντίθεση με τον προνεωτερικό άνθρωπο που έπαιζε ένα ρόλο σε ένα προδιαγεγραμμένο από τον Θεό και τη μοίρα σενάριο–, ότι η Ιστορία προχωρά οδηγώντας σε κάτι καλύτερο, και ότι η εκπαίδευση, η επιστήμη και η λογική είναι οι βασικοί παράγοντες που πρέπει να διαμορφώνουν και να κατευθύνουν τη ανθρώπινη σκέψη και δράση .

Ας επανέλθουμε όμως στο Έρωτος αποτελέσματα• η αφήγηση και στις τρεις ιστορίες ξεκινά με μια λεπτομερή περιγραφή του χώρου δράσης. Στις δύο πρώτες ιστορίες ως σκηνικό επιλέγεται η Κωνσταντινούπολη, ενώ η τρίτη διαδραματίζεται στην πόλη Πολτάβα της Ουκρανίας. Εδώ όμως δεν πρόκειται πια για μετάφραση ξενόγλωσσων προτύπων, αλλά για εμπειρίες και καταστάσεις από τα σύγχρονα ελληνικά περιβάλλοντα. 

Το πρώτο πεζογράφημα που φέρει τον τίτλο «Ιστορία πρώτη, ήτις περιέχει τον σφοδρόν έρωτα ενός νέου Κωνσταντινουπολίτου»: πρόκειται για τον έρωτα του Γεωργάκη του Αντωνάκη και της Ελενίτσας του Γιακουμή, δύο νέων από αρχοντική οικογένεια, ο οποίος έχει αίσια κατάληξη. Η αφήγηση ανοίγει με τον Γεωργάκη να κάνει τον περίπατό του σε ένα κήπο στο Φανάρι. Η Ελένη είναι ερεωτευμένη  με τον Γεωργάκη, αλλά έχουν και άλλοι λόγο σε αυτό . Οι δυο οικογένειες αποδέχονται τα αισθήματα των τέκνων τους, καθώς δεν υπάρχουν κοινωνικές διαφορές, και έτσι αυτά παντρεύονται. Στην ιστορία αυτή το ιδεολογικό μοτίβο θέλει τους γονείς να λαμβάνουν υπόψην τους  τις επιθυμίες των παιδιών τους και εκείνα να είναι υπάκουα. Ο κ. Ξούριας έκανε λόγο για μια «παραμυθική αφηγηματική εκδίπλωση ενός ιδεολογικού προγράμματος της εποχής» και χαρακτήρισε την αισθηματική αυτή ιστορία ως  πολιτική αλληγορία της πεφωτισμένης δεσποτείας: εδώ οι ηγεμόνες προνοούν, προσπαθούν να εκτιμήσουν τι θέλουν οι άλλοι, και οι άλλοι, οι υπήκοοι αναγνωρίζουν την καλή πρόθεση των ηγεμόνων, τους εμπιστεύονται και τους υπακούουν.

Αντίθετα, την  «Ιστορία Δευτέρα· έρωτας ελεεινός ενός Κερκυραίου, δραγουμάνου τού της Βενετίας πρέσβεως εν Κωνσταντινουπόλει» μπορεί κανείς να τη διαβάσει ως πολιτική αλληγορία της απόλυτης μοναρχίας. Σε αυτή, δύο νέοι, ο ωραίος Αντρέας, διερμηνέας της βενετικής πρεσβείας, Κερκυραίος ορθόδοξος, ερωτεύεται την κωνσταντινουπολίτισσα Χοροψιμά που είναι Αρμένισσα. Η Χοροψιμά αδιαφορεί για τα αισθήματα του Αντρέα, ενώ και η οικογένειά της αντιδρά λόγω της διαφοράς του θρησκεύματος. Η νεαρή όμως εξαδέλφη της Χοροψιμά, η Μεϊρέμ, ερωτεύεται τον Ανδρέα, χωρίς ωστόσο ανταπόκριση. Μετά από παρεξηγήσεις και πλεκτάνες, η Μεϊρέμ και ο Ανδρέας αυτοκτονούν, ενώ η Χοροψιμά καταδικάζει τον εαυτό της σε παρθενία. Σε αυτή την ιστορία, οι γονείς δεν εκπροσωπούν τη φωτισμένη δεσποτεία, όπως στην προηγούμενη ιστορία, αλλά είναι αυταρχικοί και βίαιοι και αδιαφορούν για την επιθυμία των παιδιών τους. Εδώ ο έρωτας παρουσιάζεται ως παθολογική ασθένεια και η «λύση» ταυτίζεται με την καταστολή

Από τη γοητευτική εισήγηση του κ. Ξούρια κρατάμε πάρα πολλά πράγματα. Το βασικότερο όμως στοιχείο που, κατά τη γνώμη μας, αναδείχτηκε είναι ότι τα γραπτά –και τα λογοτεχνικά– της εποχής γράφονται κυρίως για να διαδοθούν ιδέες και ότι όταν κανείς αναζητά την ιδεολογία μας εποχής ή μας περιόδου δεν πρέπει να ψάχνει μόνο σε μανιφέστα ή άλλα σχετικά πολιτικά και φιλοσοφικά κείμενα αλλά και στην καθημερινότητα του ανθρώπου• και οι αισθηματικές ιστορίες του 18ου αιώνα, καθώς αναπαριστούν την καθημερινότητα της ζωής, απηχούν το αξιακό σύστημα και την ιδεολογία της εποχής τους. Η ανάγνωση των λογοτεχνικών κειμένων ως φορέων «βαθιών δομών ιδεολογίας», κατά τα λεγόμενα του ομιλητή μας, ως πολιτικών αλληγοριών στην προκειμένη περίπτωση, μας έκανε σίγουρα πιο υποψιασμένους απέναντι στα κείμενα που διαβάσαμε και φυσικά σε όσα  θα διαβάσουμε.

Περίληψη εισηγήσης κύριου Τάσου Χατζηαναστασίου "Πολεμώντας το '21"

Στη δεύτερη διαδικτυακή συνάντηση του Α΄  Κύκλου δράσεων στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού  των διακοσίων χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821 οι μαθήτριες και οι μαθητές του προγράμματος είχαν τη χαρά να συνομιλήσουν με τον Διδάκτορα Νεότερης Ιστορίας κ. Τάσο Χατζηαναστασίου για τον χαρακτήρα και τα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης.   Η κυκλοφορία του τελευταίου του βιβλίου με τίτλο « Πολεμώντας το 21»  λίγες μέρες πριν πυροδότησε μια όμορφη συζήτηση.

Η αρχική δήλωση του κ. Χατζηαναστασίου ήταν ότι « οι Έλληνες είναι ικανοί για το καλύτερο & το χειρότερο και αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα». Οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι εσωτερικές αντιθέσεις, η εξαγρίωση του κόσμου κατά των ηρώων της Επανάστασης αποτέλεσαν τη βάση των εναρκτήριων ερωτημάτων των μαθητών. Ο κ. Χατζηαναστασίου διευκρίνισε ότι είναι λάθος να μιλάμε για αμιγή χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης, δηλαδή ταξικό ή κοινωνικό, και τόνισε ότι κυρίαρχος ήταν ο εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας. Στο ενδιαφέρον ερώτημα γιατί ονομάστηκε Ελληνική και όχι Βυζαντινή επανάσταση ο κ. Χατζηαναστασίου είπε ότι οι επαναστάσεις δεν χαρακτηρίζονται από τους πρωταγωνιστές τους αλλά παίρνουν το όνομά τους από ξένους μελετητές ή ιστορικούς. Για πολλή ώρα εξάλλου  τη συζήτηση μονοπώλησε το ερώτημα για το ρόλο του κλήρου. Η απάντηση ήταν σαφής: Ο κλήρος ήταν αναγνωρισμένος θεσμός του Οθωμανικού κράτους και είχε αρκετά προνόμια σε σχέση με τον απλό λαό. Ωστόσο, μεγάλο ποσοστό των μελών της Φιλικής Εταιρείας ήταν ιερείς ενώ επίσης αρκετοί ιερείς πέθανα πολεμώντας. Όσον αφορά στην αποκήρυξη της  επανάστασης πιστεύεται ότι οι πατριάρχες ίσως να μην είχαν άλλη επιλογή.

Προχωρώντας στα καθαρά πολεμικά γεγονότα της επανάστασης απαντήθηκαν τα ερωτήματα των μαθητών σε σχέση με την αριθμητική υπεροχή των Τούρκων αλλά και την εξαιρετική ναυτοσύνη των Ελλήνων που τους προσέδιδε αίσθημα υπεροπλίας και βέβαια για τον άτακτο ελληνικό στρατό που σε αντίθεση με τα οργανωμένα στρατεύματα των Μεγάλων Δυνάμεων συχνά δρούσε αυτοκαταστροφικά.  Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην έξοδο του Μεσολογγίου η οποία λειτούργησε ως θρυαλλίς  για την έκρηξη του φιλελληνικού κινήματος ενώ απετέλεσε τη βάση  για έργα τέχνης παγκοσμίου εμβέλειας. Η Φιλική Εταιρεία αναδείχθηκε ως μία οργάνωση η οποία προκάλεσε πολιτισμικές, πνευματικές & οικονομικές διεργασίες και αυτό αποτελεί σύνηθες φαινόμενο κατά τη διάρκεια εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.

 Εξαιρετικά ενδιαφέρον ήταν το ερώτημα για το ρόλο των γυναικών στην επανάσταση. Ενώ συνήθως κατά τη διάρκεια των πολέμων οι γυναίκες αποτελούν τα εύκολα θύματα , κατά την ελληνική επανάσταση αναδείχθηκαν ως φιγούρες ηρωικές,  ως καπετάνισσες σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο.

Κλείνοντας ο κ.Χατζηαναστασίου προέβαλε ως το κύριο αίτημα της επετείου των 200 ετών το αίτημα για εθνική ομοψυχία & διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και επικίνδυνα.  

Περίληψη εισήγησης κύριου Αλέξη Πολίτη "Λογοτεχνία και Επανάσταση του 1821"

Στην τρίτη διαδικτυακή συνάντηση του Α΄  Κύκλου δράσεων στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821 είχαμε την  τιμή και τη χαρά να συζητήσουμε για τη σχέση της λογοτεχνίας με την επανάσταση του 1821 μέσα από δύο κύκλους ερωτημάτων που έθεσαν μαθητές και μαθήτριες του σχολείου μας.  Ειδικότερα, προσκεκλημένος εισηγητής ήταν ο Ομότιμος Καθηγητής  Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Αλέξης Πολίτης. Ευτυχής συγκυρία υπήρξε και η έκδοση του νέου βιβλίου του κ. Πολίτη με τίτλο «1821 – 1831 Μαζί με την ελευθερία γεννιέται και η καινούρια λογοτεχνία. Ποίηση, πεζογραφία, λογιοσύνη» (από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Ειδικότερα, στον Α΄ Κύκλο τέθηκε το ερώτημα αν η επανάσταση με τα όπλα συνδέεται και με μία ανάλογη επανάσταση στη λογοτεχνία. Πράγματι, η ποίηση το 1821 αποκτά αυταξία, δηλαδή έχει αξία όχι γι’ αυτό που λέει, αλλά για ό,τι είναι, καθώς η ίδια η ποίηση μεταφέρει πλέον συγκίνηση. Εξάλλου, για να φτάσει κάποιος να πάρει τα όπλα, θα πρέπει πρώτα να έχει την ιδέα να πάρει τα όπλα και να πολεμήσει για την ελευθερία της πατρίδας του. Ο κ. Πολίτης διευκρίνισε ότι στην ιστορία της λογοτεχνίας όταν λέμε ότι κάτι αλλάζει, δεν εννοούμε ότι αλλάζουν όλα, καθώς κάποια στοιχεία μένουν ίδια. Με την επανάσταση, όμως, η Ελλάδα στρέφεται προς την Ευρώπη και είναι γεγονός ότι η ελληνική ελευθερία αποκτήθηκε χάρη στη βοήθεια της Ευρώπης και κυρίως λόγω της πίεσης της Ρωσίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας προς τον Σουλτάνο. Δεν είναι τυχαίο ότι υπήρχε ακόμα και η αντίληψη ότι ο Θεός όρισε τον Σουλτάνο, για να τιμωρήσει τους Έλληνες και ως εκ τούτου, δεν θα έπρεπε  να υπάρξει αντίσταση και αντίδραση.

Ασφαλώς, το  κίνημα του Διαφωτισμού, οι νέες ιδέες περί λογικής και οπωσδήποτε ο πρόδρομος Ρήγας Φεραίος προετοιμάζουν το έδαφος σε πνευματικό επίπεδο για την επανάσταση. Στο πλαίσιο αυτό τονίστηκε η σπουδαιότητα του περιοδικού Λόγιου Ερμή, εμπνευστής του οποίου ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής και πρώτος διευθυντής ο Άνθιμος Γαζής. Θεωρείται ως το σημαντικότερο περιοδικό της περιόδου πριν την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, με τους συνεισφέροντες στο περιοδικό να είναι σημαντικοί λόγιοι και διανοούμενοι της ελληνικής κοινότητας. Το περιοδικό είχε ως στόχο την επαφή και επικοινωνία των διανοουμένων εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με αυτούς της Δυτικής Ευρώπης, καθώς και την πνευματική προετοιμασία για την εθνική εξέγερση των Ελλήνων. Κυκλοφόρησε στη Βιέννη την περίοδο 1811 – 1821.

Στη συνέχεια, ο κ. Πολίτης διευκρίνισε ότι η έννοια του λογοτέχνη δεν υπήρχε πριν από το 1821, καθώς όταν η λογοτεχνία δεν έχει αυταξία, ο άνθρωπος μαθαίνει να γράφει όπως μαθαίνει χορό, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι έγινε και χορευτής. Αντίστοιχα, στον χώρο της λογοτεχνίας μετά την επανάσταση παρουσιάζεται πλέον η απαίτηση να μην γράφονται μόνο στίχοι με ομοιοκαταληξία. Ακολούθως, έγινε λόγος για τη συμβολή των Φιλελλήνων στον ελληνικό αγώνα και ιδιαίτερα για τον λόρδο Byron. O κ. Πολίτης ανέφερε ότι ο Byron δεν θυσιάστηκε για την Ελλάδα, αλλά για την ελευθερία εν γένει. Η επανάσταση έγινε στην Ελλάδα αλλά και στην Ισπανία, στις δύο άκρες της νότιας Ευρώπης. Σε επόμενο ερώτημα αναφορικά με την εξέλιξη της επανάστασης στη λογοτεχνία και ειδικά στην ποίηση στο πλαίσιο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ο κ. Πολίτης απάντησε ότι οι Έλληνες ποιητές έγραφαν αισθανόμενοι πολύ υπερήφανοι μετά την Επανάσταση.

Στο επόμενο στάδιο της συζήτησης, τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με τον Διονύσιο Σολωμό και την επιλογή της δημοτικής γλώσσας. Ο κ. Πολίτης απάντησε χιουμοριστικά ότι ο εθνικός μας ποιητής χρησιμοποίησε τη δημοτική γλώσσα, γιατί δεν σπούδασε στην Ελλάδα αλλά στην Ιταλία και έτσι «γλίτωσε την καθαρεύουσα του σχολείου». Ασφαλώς και ήταν μία καθοριστική επιλογή για την πρόσληψη και τη διάδοση του έργου του. Η συζήτηση επεκτάθηκε και στη σπουδαιότητα της μητρικής γλώσσας ως οργάνου για τη δημιουργία λογοτεχνικών έργων. Τονίστηκε μάλιστα ότι τα ίδια τα μεταφρασμένα έργα αποτελούν νέα λογοτεχνικά έργα, κατά τον κ. Πολίτη, ο οποίος υπογράμμισε ότι αν κάποιος προσπαθήσει να γράψει λ.χ. στην αγγλική γλώσσα, όσο καλά αγγλικά και να ξέρει, αυτά που θα γράφει δεν θα είναι η ψυχή του. Ο Διονύσιος Σολωμός γνώριζε πολύ καλά την αρχαία ελληνική λογοτεχνία αλλά από μεταφρασμένα κείμενα.

            Επίσης, σε επόμενη ερώτηση για τη σχέση μεταξύ του Διονύσιου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου, ο κ. Πολίτης τόνισε ότι οι δύο μεγάλοι ποιητές δεν συναντήθηκαν ποτέ αν και ζούσαν είκοσι χρόνια και παραπάνω στο ίδιο νησί. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι ο Σολωμός  ενδέχεται να έφυγε από τη ζωή χωρίς να γνώριζε ότι έγραφε ποιήματα ο Κάλβος, ενώ ο Κάλβος ήξερε ότι ο Σολωμός είχε γράψει σοβαρή ποίηση.  Ίσως οι δύο ποιητές συναντήθηκαν τυχαία αλλά δεν χαιρετήθηκαν ποτέ. Στη συνέχεια, τέθηκε το ερώτημα γιατί τα περισσότερα ποιήματα δημιουργήθηκαν έξω από τον επαναστατικό χώρο και ο κ. Πολίτης απάντησε ότι ήταν πολύ πιο εύκολο για τους ανθρώπους που δεν κινδύνευαν από κακουχίες και αντιξοότητες να συνθέτουν ποίηση. Αντιθέτως, οι υπόδουλοι επαναστατημένοι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν φλέγοντα προβλήματα σε σχέση με την ίδια τους τη ζωή. Οι άνθρωποι που ήταν εκτός του επαναστημένου χώρου, ήθελαν με κάποιο τρόπο να συμμετάσχουν και εκείνοι.

Ως προς τον Β΄ Κύκλο ερωτήσεων, έγινε εκτενής αναφορά στο ζήτημα της αποσπασματικότητας του σολωμικού έργου. Ο κ. Πολίτης υπογράμμισε ότι ο Διονύσιος Σολωμός ήταν ένας κλειστός άνθρωπος και οι γνώσεις μας για εκείνον προέρχονται από τα γράμματά του. Εκτός αυτού, ήταν πολύ αυστηρός με τον εαυτό του και έγραφε ξανά και ξανά τα ποιήματά του χωρίς να τα ολοκληρώνει υπό την επίδραση και του κινήματος του ρομαντισμού. Στο πλαίσιο αυτό τονίστηκε και η επιλογή γυναικείων οντοτήτων για την απόδοση υψηλών εννοιών, όπως η ελευθερία και η πατρίδα. Η πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση συνεχίστηκε με την απαγγελία του πολύ γνωστού στίχου από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού: «Όποιος πεθαίνει σήμερα, πεθαίνει χίλιες φορές» και έγιναν απόπειρες  ερμηνείας του με κεντρικούς άξονες την ακμή της φύσης από τη μία πλευρά και την τραγική απώλεια της ζωής από την άλλη.

Ανακεφαλαιώνοντας, ως ομάδα ενθουσιαστήκαμε με τον εξαιρετικά εύληπτο τρόπο της ομιλίας του κ. Πολίτη και με την ευρυμάθειά του, καθώς διατήρησε αδιάπτωτο το ενδιαφέρον μας καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικτυακής αυτής συνάντησης. Η συζήτησή μας ολοκληρώθηκε με την προτροπή του κ. Πολίτη για “close reading” της λογοτεχνίας, για μία προσεκτική ανάγνωση, δηλαδή, «με το μολύβι στο χέρι», όπως χαρακτηριστικά μας είπε. Επίσης, μας παρότρυνε να διαβάζουμε τη λογοτεχνία που μας αγγίζει. Όπως τόνισε, μας ενδιαφέρει αυτό που αναδύεται από τη λογοτεχνία, η αναδυόμενη αλήθεια, οι πολλαπλές αλήθειες. Ο ίδιος ο κ. Πολίτης παραδέχθηκε ότι δεν γνωρίζει πάντοτε την απάντηση σε διάφορα θέματα σχετικά με την ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων. Η λογοτεχνία, εν τέλει, δεν είναι μόνο τα βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων, τα γραμματολογικά στοιχεία και οι θεωρίες αφηγηματολογίας αλλά αυτές οι πολλαπλές αλήθειες και αναπαραστάσεις που την καθιστούν τόσο γοητευτική για όλους μας αλλά και τόσο δύσκολη ταυτόχρονα στη διδασκαλία και την εξέτασή της.